Gedichten W.H. Auden (Vertaling Marko Fondse, W. Hogendoorn en Peter Verstegen), De Tweede Ronde. Jaargang 3 - DBNL (2024)

Elke vorm van gevangenschap hier, de cellen zijn net zo echt,

maar zij lijken niets op gevangenen die wij kennen,

die woedend zijn of verkommeren of met grappen berusten

Want zij protesteren zo weinig, zo bijna tevreden

met het stomme spel van honden, met likken en rennen;

zo sterk zijn de tralies van liefde, hun samenzweren

Hun vreemdheid maakt het zelfs moeilijk om naar ze te kijken:

de veroordeelden zien alleen de bedrieglijke engelen

van een visioen, zo moeiteloos komt hun glimlach;

Maar zie ze in 't licht van ons tijdsbesef, onze maat,

hun bijna geslachtsloze, enigszins lompe volmaaktheid;

want ze hebben een sexe, de stukke veter is echt stuk:

Maar de tirannie is zo simpel. Een ongepast woord

op een fontein gekalkt, is dat al hun rebelsheid?

Een storm van tranen in een hoekje vergoten, is dat

Here are all the captivities, the cells are as real,

but these are unlike the prisoners we know,

who are outraged or pining or wittily resigned

For these dissent so little, so nearly content

with the dumb play of dogs, with licking and rushing;

the bars of love are so strong, their conspiracies

Indeed, their strangeness is difficult to watch:

the condemned see only the fallacious angels of a vision,

so little effort lies behind their smiling,

But watch them, set against our size and timing

their almost neuter, their slightly awkward perfection;

for the sex is there, the broken bootlace is broken:

Yet the tyranny is so easy. An improper word

scribbled upon a fountain, is that all the rebellion?

A storm of tears wept in a corner, are these

Die avond dat ik de stad inliep

Waren de mensendrommen

En nabij de rivier die hoog stond,

Hoorde ik een minnaar zingen:

Ik houd van je, lief, en dat zal ik tot

Tot Afrika ligt naast China

Dat zal ik totdat de diepzee

En het zevengesternte overvliegt,

Laat de jaren maar rennen als hazen,

Mijn armen gesloten, de eerste

Maar alle klokken in het centrum

‘O hoed je voor Tijd de bedrieger

In de Nachtmerrie met haar krochten

Kucht waaks de Tijd uit de schaduw

As I walked out one evening.

The crowds upon the pavement

And down by the brimming river

Under an arch of the railway:

I'll love you, dear, I'll love you

And the river jumps over the mountain

I'll love you till the ocean

And the seven stars go squawking

The years shall run like rabbits.

The Flower of the Ages,

But all the clocks in the city

‘O let not Time deceive you,

‘In the burrows of the Nightmare

Time watches from the shadow

In tobberijen en koppijn

En Tijd komt aan zijn trekken,

Bar is de sneeuw die zo menig

En Tijd breekt het snoer van dansen

O dompel diep je handen

Staar in de wasbak, stilstaand

De gletscher kraakt in de hangkast,

En de barst in de theekop opent

Waar bedelvolk loot om papiergeld

De Kleine Lord een Rabauw is

O kijk, kijk in de spiegel,

Leven blijft een zegen

O ga dan staan aan het venster

Gij zult uw kromme naaste beminnen

Laat was het, laat in de avond,

De klokken hadden hun luiden gestaakt en

‘In headaches and in worry

And Time will have his fancy

‘Into many a green valley

Time breaks the threaded dances

‘O plunge your hands in water.

Stare, stare in the basin

The glacier knocks in the cupboard.

And the crack in the tea-cup opens

‘Where the beggars raffle the banknotes

And the Lily-white Boy is a Roarer,

‘O look, look in the mirror,

Life remains a blessing

‘O stand, stand at the window

You shall love your crooked neighbour

It was late, late in the evening,

The clocks had ceased their chiming.

Het lijden wisten zij perfect te plaatsen,

De Oude Meesters; zij begrepen zo goed

Waar het bij ons thuis hoort; hoe het gebeurt

Terwijl een ander eet, een venster open zet of rustig een ommetje doet;

Hoe, als de bejaarden vol eerbied en hartstocht te wachten staan

Op de wonderbare geboorte, er almaar

Kinderen, die het verder tamelijk koud liet, moeten schaatsen

Op een vijver aan de boszoom:

Nooit vergaten zij

Dat zelfs de gruwelijke marteling haar gang moet gaan

Ergens in een hoek, een morsige negorij

Waar de honden blijven doen wat des honds is en het paard van de folteraar

Zijn onschuldig achterste schurkt aan een boom.

In Breughels Icarus bij voorbeeld: alles keert het ongeval

Op zijn dooie gemak de rug toe; de ploeger zal

De plons, de verlaten kreet hebben gehoord,

Maar voor hem had dat falen geen belang; de zon volgde haar stiel,

Zij scheen op de witte benen die verdwenen in het groen

Water; en het dure tere schip dat een vreemd visioen

Gehad moet hebben, een jongen die uit de lucht viel,

Had ook zijn bestemming en zeilde kalm voort.

About suffering they were never wrong,

The Old Masters: how well they understood

Its human position: how it takes place

While someone else is eating or opening a window or just walking

How, when the aged are reverently, passionately waiting

For the miraculoue birth, there always must be

Children who did not specially want it to happen, skating

On a pond at the edge of the wood:

They never forgot

That even the dreadful martyrdom must run its course

Anyhow in a corner, some untidy spot

Where the dogs go on with their doggy life and the torturer's horse

Scratches its innocent behind on a tree.

In Breughel's Icarus, for instance: how everything turns away

Quite leisurely from the disaster; the ploughman may

Have heard the splash, the forsaken cry,

But for him it was not an important failure; the sun shone

As it had to on the white legs disappearing into the green

Water; and the expensive delicate ship that must have seen

Something amazing, a boy falling out of the sky,

Had somewhere to get to and sailed calmly on.

Hij is verdwenen in het holst van de winter:

De beken waren bevroren, de luchthavens welhaast verlaten,

En de standbeelden van de stad waren door sneeuw mismaakt;

In de mond van de stervende dag zakte het kwik.

Het werd door alle meetinstrumenten bevestigd:

De dag van zijn dood was een koude donkere dag.

Ver van zijn ziekte

Renden de wolven voort door de wouden van naaldhout,

Werd de boerse rivier niet bekoord door beschaafde kaden;

Rouwende tongen

Hielden de dood van de dichter voor zijn gedichten verborgen.

Maar voor hem was die middag de laatste dat hij zichzelf was,

Een middag van verpleegsters en van geruchten;

De provincies van zijn lichaam kwamen in opstand,

Leeg waren de pleinen van zijn geest,

De voorsteden in bezit genomen door stilte,

De stroom van zijn gevoel viel uit; hij werd zijn bewonderaars.

Nu is hij over een honderdtal steden verstrooid

En totaal uitgeleverd aan hem vreemde affecties,

Om in een ander soort bos zijn geluk te vinden

En te worden gestraft naar uitheemse gewetenscode.

De woorden van een dode

Wijzigen zich in het binnenste van wie leeft.

He disappeared in the dead of winter.

The brooks were frozen. the airports almost deserted,

And snow disfigured the public statues;

The mercury sank in the mouth of the dying day.

What instruments we have agree

The day of his death was a dark cold day.

Far from his illness

The wolves ran on through the evergreen forests,

The peasant river was untempted by the fashionable quays;

By mourning tongues

The death of the poet was kept from his poems.

But for him it was his last afternoon as himself,

An afternoon of nurses and rumours;

The provinces of his body revolted.

The squares of his mind were empty.

Silence invaded the suburbs,

The current of his feeling failed: he became his admirers.

Now he is scattered among a hundred cities

And wholly given over to unfamiliar affections,

To find his happiness in another kind of wood

And be punished under a foreign code of conscience.

The words of a dead man

Are modified in the guts of the living.

Maar in de gewichtigheid en het lawaai van morgen

Als de makelaars brullen als beesten in de grote zaal van de Bourse,

En de armen het lijden verduren waaraan ze aardig gewend zijn,

En elk in de cel van zichzelf bijna zeker is van zijn vrijheid,

Zullen een paar duizend mensen denken aan deze dag

Als aan een dag waarop je iets enigszins vreemds deed.

Het werd door alle meetinstrumenten bevestigd:

De dag van zijn dood was een koude donkere dag.

When the brokers are roaring like beasts on the floor of the Bourse.

And the poor have the sufferings to which they are fairly accustomed.

And each in the cell of himself is almost convinced of his freedom.

A few thousand will think of this day

As one thinks of a day when one did something slightly unusual.

What instruments we have agree

The day of his death was a dark cold day.

Jij was even dwaas als wij; je gave doorstond het al:

De parochie van rijke vrouwen, fysiek verval,

Jezelf. Waanzinnig Ierland kwetste je tot gedichten.

Nu heeft Ierland nog altijd zijn waanzin en zijn weer,

Want poëzie laat niets gebeuren: ze weet te doorstaan

In het dal van haar schepping waar directeuren zich

Met niets bemoeien, stroomt naar het zuiden door

Vanuit boerenhoeven van isolement en het drukke verdriet,

Rauwe steden waarin wij geloven en sterven; weet te doorstaan,

Een wijze van gebeuren, een spraakorgaan.

You were silly like us; your gift survived it all:

The parish of rich women, physical decay,

Yourself. Mad Ireland hurt you into poetry.

Now Ireland has her madness and her weather still,

For poetry makes nothing happen: it survives

In the valley of its making where executives

Would never want to tamper, flows on south

From ranches of isolation and the busy griefs.

Raw towns that we believe and die in; it survives,

A way of happening, a mouth.

Nu er zo velen zijn om wie moet worden gerouwd,

nu het verdriet zo publiek is, en aan de kritiek

over wie spreken wij dan? Want elke dag sterven

zij om ons heen, degenen die iets voor ons deden,

Zo ook deze dokter: tachtig jaar oud wou hij nog

denken over ons leven aan welks tegendraadsheid

maar zijn wens werd niet vervuld en hij sloot zijn ogen

na het zien van dat laatste beeld, ons allen gemeen,

Want tot op het laatst waren om hem heen degenen

die hij bestudeerd had, de nachtelijke fauna,

When there are so many we shall have to mourn,

when grief has been made so public, and exposed

of whom shall we speak? For every day they die

among us, those who were doing us some good,

Such was this doctor: still at eighty he wished

to think of our life from whose unruliness

but his wish was denied him: he closed his eyes

upon that last picture, common to us all,

For about him till the very end were still

those he had studied, the fauna of the night,

gingen teleurgesteld elders op zoek terwijl hem

het vruchtgebruik van zijn leven ontnomen werd om

Alleen de Haat was blij toe, hoopte nu zijn praktijk

flink uit te breiden, zijn armetierig soort klanten

Zij leven nog, maar hij heeft hun wereld veranderd,

gewoon doordat hij zonder valse spijt terugkeek;

Hij was helemaal niet briljant: hij vroeg alleen maar

het ongelukkig Heden, als op poëzieles,

het beschuldigen was begonnen, lang geleden,

om opeens te beseffen wie rechter was geweest,

in staat te zijn als vriend de Toekomst te naderen

zonder een hele kleerkast excuses en zonder

turned elsewhere with their disappointment as he

was taken away from his life interest

Only Hate was happy, hoping to augment

his practice now, and his dingy clientele

They are still alive, but in a world he changed

simply by looking back with no false regrets:

He wasn't clever at all: he merely told

the unhappy Present to recite the Past

long: ago the accusations had begun.

and suddenly knew by whom it had been judged,

able to approach the Future as a friend

without a wardrobe of excuses, without

Geen wonder dat de oude culturen van hoogmoed

in zijn methoden van ontregeling de val van

Als hij zou slagen zou het Veralgemeende

Leven onmogelijk worden, de monoliet

Natuurlijk riepen ze God aan, maar hij ging zijn weg,

daalde af onder verdoemden, als Dante, tot in

en hij toonde ons kwaad, niet zoals wij het zagen,

daden die dienden bestraft, maar hoe klein ons geloof,

Als een restje van de autocratische pose

de vaderlijke gestrengheid, door hem gewantrouwd,

die zo lang onder vijanden had moeten leven:

al was hij ook vaak abuis en bij tijden absurd,

No wonder the ancient cultures of conceit

in his technique of unsettlement foresaw

if he succeeded, why, the Generalised Life

would become impossible, the monolith

Of course they called on God, but he went his way

down among the lost people like Dante, down

and showed us what evil is, not, as we thought,

deeds that must be punished, but our lack of faith,

If some traces of the autocratie pose,

the paternal strictness he distrusted, still

for one who'd lived among enemies so long:

if often he was wrong and, at times, absurd,

en daarin leiden wij ieder ons eigen bestaan:

hij kan alleen helpen of hinderen, als het weer,

nog iets van te maken, maar heeft niet veel met hem op:

stil omgeeft hij elke habitus van onze groei

in hun botten verandering voelen, weer moed vatten,

totdat het kind, in zijn kleine Staat ongelukkig,

zich kalmer voelt, zich opeens een uitweg ziet vinden,

terwijl in 't gras van onze verwaarlozing rustend

ons worden geretourneerd, weer waardevol worden;

spel dat, leek ons, niet meer mocht toen wij ouder werden,

Maar hij wenst ons meer toe dan dat. Dikwijls is vrij zijn

eenzaam zijn. Hij wilde de ongelijke delen,

under whom we conduct our different lives:

Like weather he can only hinder or help,

make do with him but doesn't care for him much:

he quietly surrounds all our habits of growth

have felt the change in their bones and are cheered,

till the child, unlucky in his little State,

feels calmer now and somehow assured of escape,

while, as they He in the grass of our neglect,

are returned to us and made precious again:

games we had thought we must drop as we grew up.

But he wishes us more than this. To be free

is often to be lonely. He would unite

aan het grootste de geestkracht hergeven, de wil die

het kleinste eigen is, maar alleen kan gebruiken

maar hij wou bovenal dat wij weer zouden leren

enthousiast te zijn over de nacht, niet alleen om

ons nodig heeft. Haar heerlijke schepselen kijken

met droevige grote ogen op, woordloos smekend

die ligt in onze macht, ook zij zouden blij zijn als

hun was vergund de verlichting te dienen, als hij,

Eén stem van de rede verstomde. Boven zijn graf

rouwt het huishouden van Aandrift om een dierbaar vriend:

would restore to the larger the wit and will

the smaller possesses but can only use

but he would have us remember most of all

to be enthusiastic over the night,

because it needs our love. With large sad eyes

its delectable creatures look up and beg

that lies in our power, they too would rejoice

if allowed to serve enlightenment like him,

One rational voice is dumb. Over his grave

the household of Impulse mourns one dearly loved:

Meestal is handlezen, net als een handschrift, en ook gezichten lezen

't Fysiek van deze oude dame geeft een scherp beeld van haar geest.

Ook zonder Rorschach of Binet ziet zelfs een dwaas aan haar

Iemand aan wie één dag van wanhoop al meteen de doodklap geeft:

Of de stad ooit schuimwijn dronk uit haar schoentjes of dat

Wat er ook is gebeurd overleefd; ze wérd; ze heeft vergeven.

Dus de schilder kan doen wat hij wil, haar een Engels park geven,

Door haar zie je hun wezenlijke, menselijke kant.

Generally, reading palms or handwriting or faces

But the body of this old lady exactly indicates her mind;

Rorschach or Binet could not add to what a fooi can see

And a touch of despair is instantaneously fatal:

Whether the town once drank bubbly out of her shoes or whether

She survived whatever happened; she forgave; she became.

So the painter may please himself; give her an English park,

Rice-fields in China, or a slum tenement;

Make the sky light or dark;

Put green plush behind her or a red brick wall.

She will compose them all,

Centring the eye on their essential human element.

Fijne lui zijn 't - je zou er niet over peinzen om ooit

Een contract van ze na te lopen met een

Loep, of je brieven weg te sluiten - ook

Lief en doelmatig - wat je hebben wil krijg je.

Wat is er dan mis als je, tussen ze levend,

Steeds maar getroffen wordt door het groot aantal

Gelukkige huwelijken en ongelukkige mensen.

Ze missen geen lezing over Problemen Van Na De Oorlog,

Want raken doet het ze, hun hulpvaardigheid staat buiten kijf; toch,

Als in hun ochtendbladen de aarde zich aan hen voordoet,

Wat maken ze dan van haar verschrikking en dwaasheid,

Zij die nooit - zoiets weet je - een spontaan verlangen

Hebben gevoeld om de kat te martelen of in het openbaar

Naakt te gaan lopen? Hadden ze ooit, zo vraagje je af,

Zo dolgraag een eenhoorn gezien, al was 't maar

Een dooie? Mogelijk. Maar dat houden ze voor zich,

Stilzwijgend eensgezind doof voor ons hongeren

Naar eeuwig leven, dat bestraft stout kind van een vraag

Dat soms uit de hoek mag, op barbecuefeestjes of bij

Een academisch lustrum, en waarvoor alleen

Het schuine verhaal, ironisch genoeg, een goed woord doet.

They're nice-one would never dream of going over

Any contract of theirs with a magnifying

Glass, or of locking up one's letters-also

Kind and efficient-one gets what one asks for.

Just what is wrong, then, that, living among them,

One is constantly struck by the number of

Happy marriages and unhappy people?

They attend all the lectures on Post-War Problems.

For they do mind, they honestly want to help: yet.

As they notice the earth in their morning papers,

What sense do they make of its folly and horror

Who have never, one is convinced, feit a sudden

Desire to torture the cat or do a strip-tease

In a public place? Have they ever, one wonders,

Wanted so much to see a unicorn, even

A dead one? Probably. But they won't say so.

Ignoring by tacit consent our hunger

For eternal life, that caged rebuked question

Occasionally let out at clambakes or

College reunions, and which the smoking-room story

Alone, ironically enough, stands up for.

Golven die op dammen bonken;

Regen op een kaal terrein

Geselt een verlaten trein;

Boeven vullen bergspelonken.

Baljurken worden steeds frivoler;

Speurders van de fiscus gaan

Fel achter ontduikers aan

Door provinciestadriolen.

Steelse riten vol magie

Doen de tempelho*ren slapen;

Literaten houden knapen

Erop na, in fantasie.

Cato's breken cerebrotoon

Voor de oude tucht een lans;

Stramme mariniers nochtans

Muiten om rantsoen en loon.

Caesars bed biedt ruim vertier,

Maar een nederige klerk

Schrijft IK HOUD NIET VAN MIJN WERK

Op een roze formulier.

Onvermogend onmeelevend

Begluren roodvlerkvogeltjes

Op gestipte eiertjes

Elke stad, van griep vergeven.

Ver, ver daarvandaan gaan grote

Rendierkudden erop los

Over kilometers mos,

Stil, op uiterst rappe poten.

The piers are pummelled by the waves

In a lonely field the rain

Lashes an abandoned train:

Outlaws fill the mountain caves.

Fantastic grow the evening gowns;

Agents of the Fisc pursue

Absconding tax-defaulters through

The sewers of provincial towns.

Private rites of magie send

The temple prostitutes to sleep;

All the literati keep

An imaginary friend.

Cerebrotonic Cato may

Extol the Ancient Disciplines.

But the muscle-bound Marines

Mutiny for food and pay.

Caesars double-bed is warm

As an unimportant clerk

Writes I DO NOT LIKE MY WORK

On a pink official form.

Unendowed with wealth or pity,

Little birds with scarlet legs.

Sitting on their speckled eggs,

Eye each flu-infected city.

Altogether elsewhere, vast

Herds of reindeer move across

Miles and miles of golden moss,

Silently and very fast.

Haar maal gedaan met de Dagschotel Speciaal

En nu aan de koffie toe, zat ze

Te roeren in haar kop,

Een wat vormeloos soort vrouw,

Qua leeftijd moeilijk te schatten,

Met een heel gewoon hoedje op.

Toen ze opkeek zag je meteen aan haar

Dat onze furieuze planeet,

Onze mondiale afgrond

Van zonde en zwaar materieel

En stervenden bij de vleet

Voor haar gewoon niet bestond.

Welke hemel het was van de zeven

Die zo'n glimlach bracht op haar gezicht,

Zag je niet, maar je werd je bewust

Dat een god, welke god ook, voor wie het

Goed knielen ís, haar had bezocht,

In háár tempel had uitgerust.

Having finished the Blue-plate Special

And reached the coffee stage.

Stirring her cup she sat.

A somewhat shapeless figure

Of indeterminate age

In an undistinguished hat.

When she lifted her eyes it was plain

That our globular furore.

Our international rout

Of sin and apparatus

And dying men galore.

Was not being bothered about.

Which of the seven heavens

Was responsible her smile

Wouldn't be sure but attested

That, whoever it was. a god

Worth kneeling-to for a while

Had tabernacled and rested.

Een dood man

die nooit een ander heeft doen sterven

krijgt zelden een standbeeld.

*

De laatste koning

van een gevallen dynastie

heeft zelden een goede pers.

*

Weinigen willen zelfs maar

de verloren annalen kunnen lezen

van een neergeknuppeld volk.

*

Het devies van de tiran:

Al Wat Mogelijk Is

Is Noodzakelijk

*

Kleine tirannen, door grote bedreigd,

geloven heilig

dat ze houden van Vrijheid.

*

Geen tiran is ooit bang

voor zijn geologen of technici.

*

A dead man

who never caused others to die

seldom rates a statue.

* * *

The last king

of a fallen dynasty

is seldom well spoken of.

* * *

Few even wish they could read

the lost annals

of a cudgeled people.

* * *

The tyrant's device:

Whatever Is Possible

Is Necessary.

* * *

Small tyrants, threatened by big

sincerely believe

they love Liberty.

* * *

No tyrant ever fears

his geologists or his engineers.

Tirannen worden nog wel eens vermoord,

maar hun beulen gaan doorgaans

dood in hun bed.

*

Patriotten? Jongetjes

bezeten van Grootheid,

Grote Pik, Groot Geld, Grote Knallen.

*

In Staten die niet in staat zijn

om Nood te lenigen

krijgt Onvrede de strop.

*

In halfalfabetische landen

maken demagogen

tieners het hof.

*

Wanneer het Staatshoofd

graag doorwerkt 's avonds

is het oppassen voor de burger.

*

De hand ter verwelkoming uitgestoken:

Kijk! Voor u

heb ik mijn vuist ontbald.

* * *

Tyrants may get slain,

but their hangmen usually

die in their beds.

* * *

Patriots? Little boys,

obsessed by Bigness.

Big Pricks, Big Money, Big Bangs

* * *

In States unable

to alleviate Distress,

Discontent is hanged.

* * *

In semi-literate countries

demagogues pay

court to teen-agers.

* * *

When Chiefs of State

prefer to work at night.

let the citizens beware.

* * *

The palm extended in welcome:

Look! for you

I have unclenched my fist

Deze dag die traditie bestemt

geldt mijn groet jullie allen, Gisten,

Aeroben en Anaeroben:

Voor elk voor wie mijn epidermis

Aan schepsels van jullie formaat

dus strijk maar neer in de zone

van poriën, het tropisch woud

van mijn onderarmen, of in het

Koloniseer maar: ik zorg voor

vereiste lipiden en sebum,

irriteren met je bestaan,

mag worden verwacht, niet te hoop loopt

On this day tradition allots

my greetings to all of you, Yeasts,

Aerobics and Anaerobics:

to all for whom my ectoderm

For creatures your size I offer

so settle yourselves in the zone

of my pores or the tropical

in the deserts of my fore-arms,

Build colonies: I will supply

the sebum and lipids you need.

do me annoy with your presence.

not rioting into acne

Heeft mijn innerlijk weer invloed

Verandert er iets, onvoorspelbaar,

van mooi weer: mentaal alles pluis

naar lelijk weer: er gebeurt niets

Ik zou graag willen geloven dat ik

maar een Eden zal het niet zijn:

kan daarginds wel tot rampen leiden.

hoe rechtvaardigen dan jullie drama's

Wat voor mythen heeft jullie clerus

die woeden, twee maal per etmaal,

wanneer ondanks vlotten van hoornstof

in de ruimte vergaan - van de zondvloed

Maar vroeger of later breekt er

mijn omhulsel, opeens, is te koud

wel genietbaar voor vretend gedierte

beroofd van excuses en nimbus,

the surfaces where you live?

record my rocketing plunge

and relevant thoughts occur

and no one calls and it rains.

I should like to think that I make

but an Eden it cannot be:

may turn to catastrophes there.

how would your dramas justify

By what myths would your priests account

twice every twenty-four hours,

when, clinging to keratin rafts,

to perish in space, or the Flood

Then, sooner or later, will dawn

when my mantle suddenly turns

appetising to predators

am stripped of excuse and nimbus,

voetnoot*

Marko Fondse vertaalde ‘As I Walked Out One Evening’ en ‘A Healthy Spot’; W. Hogendoorn ‘Musée des Beaux Arts’ en ‘Fall of Rome’; de overige vertalingen zijn van mij; er is wederzijds overleg geweest bij het vertalen, maar van collectief vertalen kan niet gesproken worden. (PV)

voetnoot*

Andere edities geven and i.p.v. het eerste of.